Tranh cãi chuyện chườm đá khi chấn thương

Hình ảnh một túi đá lạnh đặt lên vùng chấn thương đã quá quen thuộc với bất kỳ ai từng bị bong gân, bầm tím hay va chạm trong quá trình tập luyện. Trong y học thể thao, chườm đá từng được xem là bước không thể thiếu trong quy trình RICE (Rest – Ice – Compression – Elevation), hỗ trợ xử lý chấn thương nhanh chóng.

Tuy nhiên, càng ngày, các chuyên gia càng đặt ra nhiều câu hỏi: Chườm đá có thực sự tốt cho cơ thể? Chườm đá có giảm sưng không? Hay liệu đây chỉ là biện pháp giảm đau tức thời với cái giá là trì hoãn quá trình hồi phục tự nhiên?

Chườm đá có tác dụng gì?

Chườm đá là phương pháp sử dụng nhiệt độ lạnh (thường bằng đá viên, túi gel lạnh hoặc khăn lạnh) áp lên vùng cơ thể bị đau, sưng, bầm tím hoặc chấn thương.

Về cơ bản, việc chườm đá được biết đến với khả năng giúp làm tê liệt các mô đau. Nhiệt độ thấp hoạt động như một “liều thuốc gây tê cục bộ” và làm chậm lại các tín hiệu của cơn đau được truyền đến não bộ. Ngắn gọn là giảm đau.

Ngoài ra, vấn đề chính gây tranh cãi của chườm đá là chức năng giảm sưng và giảm viêm. Việc cho những tổn thương tiếp xúc với cái lạnh khiến lưu lượng máu được bơm tới vết thương bị giảm xuống, qua đó làm chậm quá trình gây sưng và tạo viêm.

Quá tải khớp trong tập luyện và nguy cơ chấn thương tiềm ẩn

Nên hay không nên chườm đá?

Việc hồi phục vết thương yêu cầu sự tạo viêm

Cơ thể chúng ta tự chữa lành các tổn thương từ tập luyện bằng hệ miễn dịch. Điều này cùng cơ chế với việc tiêu diệt các vi khuẩn. Đây được gọi là quá trình tạo viêm (inflammation).

Để dễ hình dung, khi một khu vực trên cơ thể bị chấn thương, các tế bào viêm sẽ nhanh chóng di chuyển đến vùng đó để bắt đầu quá trình chữa lành. Lúc này, việc làm lạnh khu vực bị tổn thương này lại vô tình ảnh hưởng đến quá trình gây viêm và làm gián đoạn một cơ chế phục hồi tự nhiên của chính cơ thể.

Chườm đá giảm lưu lượng máu đến vết thương

Việc chườm đá các mạch máu xung quanh khu vực chấn thương co lại và gần như “đóng cửa” không cho máu mang các tế bào chữa trị xâm nhập. Kéo dài trong vài giờ, hiện tượng này hoàn toàn có thể dẫn đến nhiều hậu quả xấu khác.

Kết luận

Công dụng lớn nhất của chườm đá là giảm đau tạm thời, tuy nhiên, đánh đổi sẽ là làm cản trở quá trình hồi phục và khả năng hồi phục tự nhiên của cơ thể – thứ đặc biệt quan trọng sau khi tập luyện kháng lực.

Chính vì sự trì hoãn này, chúng ta không nên và không thể coi chườm đá là một liệu pháp điều trị cho các chấn thương. Còn nếu mục tiêu là giảm đau để tiếp tục thi đấu hay tập luyện trong thời gian sớm nhất, chúng ta hoàn toàn có thể cân nhắc được – mất và đưa ra lựa chọn.

Chườm đá khi nào là phù hợp?

Trường hợp nên chườm đá

• Chấn thương cấp tính trong 24–48h đầu (như bong gân, va chạm, sưng tấy).
• Cần giảm đau tạm thời để tiếp tục thi đấu, vận động hoặc tập luyện nhẹ nhàng.
• Vết bầm mới hình thành: Giúp mạch máu co lại và ngăn lan rộng tổn thương.

Trường hợp không nên chườm đá

• Sau 48 giờ đầu: Lúc này cơ thể đang bước vào giai đoạn phục hồi – cần lưu lượng máu và phản ứng viêm để chữa lành.
• Chườm quá lâu hoặc đặt đá trực tiếp lên da (dễ gây bỏng lạnh).
• Mục đích điều trị dài hạn: Việc phụ thuộc vào chườm đá lâu ngày sẽ khiến mô cơ khô cứng, máu kém lưu thông và giảm khả năng vận động.

Cách chườm đá đúng cách khi bị chấn thương

1. Chuẩn bị: Bọc đá trong khăn mềm hoặc túi chườm chuyên dụng.
2. Thời gian chườm: Mỗi lần không quá 15–20 phút. Có thể lặp lại sau 1–2 tiếng nếu cần.
3. Không đặt trực tiếp lên da: Tránh bỏng lạnh.
4. Ngừng ngay nếu cảm thấy tê buốt, nhức buốt sâu dưới da.

Chườm nóng hay chườm lạnh?

Ở mỗi tình huống khác nhau, chúng ta sẽ cần quyết định nên chườm nóng hay chườm lạnh để giải quyết các vấn đề:

Tình huống	Kiểu chườm	Lý do
Bị sưng, bầm tím, bong gân nhẹ mới xảy ra	Chườm đá (lạnh)	Giảm đau và làm chậm sưng tấy
Căng cơ, đau nhức sau tập, đau mỏi cổ vai gáy	Chườm nóng	Giúp giãn cơ, tăng tuần hoàn máu
Chấn thương sau vài ngày, vùng tổn thương cứng	Chườm nóng	Thúc đẩy tuần hoàn, hỗ trợ hồi phục
Chườm lạnh cho mắt	Chườm đá (lạnh, ngắn)	Giảm bọng mắt, làm dịu vùng da nhạy cảm

PEACE & LOVE – Hướng đi mới thay thế cho RICE

Thay vì RICE, một liệu pháp khác gần đây nhận được khá nhiều sự ủng hộ là PEACE & LOVE.

PEACE – chuỗi các hành động áp dụng NGAY SAU CHẤN THƯƠNG:

[P] Protect: Loại bỏ tất cả chuyển động khiến cơn đau nghiêm trọng hơn để bảo vệ khu vực tổn thương.

[E] Elevate: Nâng cao khu vực tổn thương, tận dụng trọng lực để phần dịch sản sinh sau chấn thương thoát ra khỏi chỗ khu vực đau dễ dàng hơn.

[A] Avoid anti-inflammatory modalities: Tránh những yếu tố dẫn đến kháng viêm như chườm đá, thuốc kháng viêm… Những tác nhân này sẽ ảnh hưởng trực tiếp tới quá trình hồi phục tự nhiên.

[C] Compress: Băng ép khu vực tổn thương bằng các loại băng, nẹp để giảm sưng tấy.

[E] Education: Hướng dẫn, giáo dục người bị thương sử dụng những biện pháp can thiệp chủ động thay vì những cách làm thụ động.

LOVE – chuỗi hành động xử lý chấn thương trong những ngày tiếp theo

[L] Load: Quay dần trở lại các hoạt động sinh hoạt hàng ngày với một số điều chỉnh liên quan thói quen vận động dựa trên cơn đau cũng như khả năng. Tăng tiến theo thời gian nhằm giúp vùng tổn thương thích nghi và lấy lại chức năng vốn có.

[O] Optimism: Cố gắng tìm các biện pháp giữ tinh thần lạc quan, tránh những tâm lý tiêu cực, ảnh hưởng đến quá trình hồi phục.

[V] Vascularization: Duy trì các hoạt động hiếu khí như chạy bộ, leo núi, bơi… hay bất cứ bộ môn nào không ảnh hưởng tới khu vực tổn thương, qua đó tăng tuần hoàn máu – phương tiện để dinh dưỡng di chuyển đến khu vực bị tổn thương.

[E] Exercise: Tập luyện vẫn luôn là cách điều trị hiệu quả cơn đau hay nhiều bệnh lý khác nhau. Miễn bạn đảm bảo tập luyện với cường độ hợp lý cùng kỹ thuật tốt.

Có nên chườm đá lên mặt?

Chườm đá lên mặt là xu hướng phổ biến giúp:

• Làm dịu da, giảm sưng mụn hoặc bọng mắt.
• Tăng lưu thông máu ngược lại sau khi làm lạnh.
• Se khít lỗ chân lông tức thời.

Tuy nhiên, cần lưu ý:

• Không chườm quá lâu (chỉ 1–2 phút mỗi vùng).
• Không đặt đá trực tiếp lên da – hãy dùng khăn mỏng.
• Tránh chườm khi da đang bị kích ứng, tổn thương hở hoặc viêm da.

Một số tác hại của việc chườm đá lên mặt bao gồm: Bỏng lạnh, khô da, giãn mao mạch nếu lạm dụng.

Chườm đá – Giải pháp tức thời, nhưng không phải “thuốc tiên”

Chườm đá có tác dụng gì? Câu trả lời là giảm đau tức thời và kiểm soát sưng viêm trong ngắn hạn. Tuy nhiên, khi hiểu rõ cơ chế hồi phục của cơ thể, chúng ta cần biết khi nào nên – khi nào không nên chườm đá để không làm gián đoạn quá trình chữa lành tự nhiên.

Lời khuyên: Đừng chỉ chườm đá theo thói quen – hãy sử dụng nó như một công cụ đúng thời điểm. Và nếu có thể, hãy cập nhật thêm về quy trình PEACE & LOVE để đảm bảo bạn đang chăm sóc cơ thể theo cách tốt nhất.