Steroid là gì? Thuốc tiên hay độc dược?

Chuyện steroid là gì vốn bị coi là vấn đề nhạy cảm trong cộng đồng thể hình, không chỉ Việt Nam mà ở cả thế giới. Theo đó, steroid nổi tiếng với khả năng hỗ trợ tăng cơ nhưng đi kèm các tác dụng phụ đáng sợ. Tuy nhiên, còn rất nhiều thứ liên quan đến “chén thánh” này mà phần lớn chúng ta chưa hiểu hết.

Một trong những lý do lớn khiến Steroid nhận được đặc biệt nhiều sự quan tâm hơn thời gian gần đây đến từ phong trào thi đấu thể hình ở Việt Nam có những cột mốc phát triển rất mạnh mẽ. Một số dấu hiệu có thể kể đến là tần suất các cuộc thi được tổ chức dày đặc hay thành tích tốt của các VĐV tại đấu trường quốc tế. 

Đây cũng chính là lý do nhiều người đặt câu hỏi steroid là gì và nảy sinh ý định sử dụng Steroid hay chất tăng cường hiệu suất (P.E.Ds) với mong muốn được thành công như những “idol” (thần tượng) trong cộng động người tập luyện. Ngược với đó là làn sóng chỉ trích từ rất nhiều người về việc không hiểu rõ steroid là gì dẫn đến việc lạm dụng các sản phẩm cũng như lo ngại về hậu quả để lại. Vậy bạn đang hiểu steroid là gì?

Steroid – hợp chất hóa học 

Hiểu bản chất steroid là gì, đây thực tế là một thuật ngữ được dùng để chỉ những hợp chất hóa học có chung cấu trúc phân tử bao gồm 17 nguyên tử cacbon được sắp xếp thành 4 vòng liên kết. Các vòng liên kết này được sắp xếp thành 3 hình lục giác và một hình ngũ giác. Một phân tử phải được sắp xếp y như vậy mới được gọi là steroid. Dựa vào những chuỗi liên kết bên khác nhau, các loại steroid khác nhau sẽ được hình thành. 

Không như nhiều người nghĩ, steroid thực chất là một hợp chất hóa học được cơ thể tự sản xuất từ cholesterol. Với nền tảng là cholesterol, steroid có thể vượt qua màng tế bào (cấu trúc được hình thành từ chất béo) và trực tiếp đi vào bên trong tế bào. 

Điều này giúp chúng có thể phản ứng trực tiếp và nhanh chóng hơn với tế bào so với các chất hóa học khác. Tại đây, steroid có thể tác động đến biểu hiện gene cũng như khả năng tổng hợp protein của cơ thể. 

Tác dụng trong tập luyện của steroid là gì? 

Các loại steroid được sử dụng trong tập luyện hay thi đấu thể thao chỉ là một nhóm nhỏ các steroid giống với testosterone. Các loại steroid này có 2 tác dụng chính: 

• Nam tính hóa
• Đồng hóa (kích thích tăng trưởng). 

Các chức năng trên của steroid giống với vai trò của testosterone tự nhiên, thúc đẩy và duy trì các đặc điểm giới tính ở nam giới cũng như sự tăng trưởng của con người. 

Dựa vào những chức năng trên, testosterone tự nhiên và các steroid tổng hợp có vai trò thúc đẩy sự phát triển về độ lớn và sức mạnh của cơ bắp cũng như kích thích lông tóc phát triển, tăng kích thước dây thanh quản (làm trầm giọng), thậm chí là tăng trọng lượng xương và hỗ trợ phát triển chiều cao. 

Như có đề cập trước đó, steroid có thể thúc đẩy quá trình tổng hợp protein, kích thích sự phì đại cơ bắp (hypertrophy) giúp tăng kích thước của cơ. Hơn thế nữa, steroid còn có khả năng ngăn chặn cortisol – những phân tử truyền tín hiệu điều khiển sự phân hủy của các chất trong cơ thể, bao gồm cả protein. Quá trình phân hủy này còn được biết đến là sự phân giải protein. 

Từ đây, có thể thấy việc sử dụng steroid giúp người tập luyện có thể chủ đích đưa cơ thể vào trạng thái tỷ lệ tổng hợp protein cao hơn tỷ lệ phân giải protein – yếu tố then chốt để tạo ra sự phát triển của cơ bắp. 

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng mặc dù có thể thúc đẩy tăng tỷ lệ tổng hợp protein và giảm tỷ lệ phân giải protein, một điều kiện cần thiết khác để tăng cơ là tập luyện. Nếu không có kích thích từ những hoạt động tập luyện kháng lực, những người sử dụng steroid có thể không nhận được hiệu quả tăng cơ như mong muốn. 

Thêm vào đó, đặt trong bối cảnh dư thừa năng lượng và tăng cân, steroid có thể thúc đẩy sự phát triển cơ bắp mà không tăng mỡ, tăng cường trao đổi chất và giảm lượng mỡ tích tụ đồng thời – điều gần như bất khả thi trong điều kiện tăng cân thông thường. 

7 yếu tố ảnh hưởng tới hiệu quả tập Gym tăng cân

Chức năng của steroid trong y tế 

Bên cạnh tác dụng trong tập luyện, với những đặc tính của kể trên, steroid còn rất có ích trong điều trị y tế. Chúng giúp điều trị các chứng bệnh suy nhược như AIDS và ung thư, giúp duy trì khối lượng cơ bắp ở người bệnh hay phục hồi những tế bào cơ bắp bị mất ở các nạn nhân bị bỏng. 

Thêm vào đó, steroid cũng được sử dụng nhiều trong sản phẩm giúp xử lý các tình trạng hệ miễn dịch phản ứng quá như thuốc hít chữa xoang, kem bôi chữa viêm da do cây thường xuân hay các loại thuốc tiêm kháng viêm khác. 

Khác với steroid được sử dụng trong tập luyện thường có những cấu trúc và đặc tính giống với hormone testosterone. Tất cả steroid dùng trong các loại thuốc kháng viêm đều dựa trên cortisol – một loại steroid tự nhiên có trong cơ thể được tiết ra ở tuyến thượng thận. 

Không giống những tiếng xấu mà cortisol hay mang như thúc đẩy quá trình phân hủy protein hay làm trầm trọng hơn tình trạng căng thẳng của cơ thể. Cortisol còn có những phản ứng tích cực đối với sức khỏe như ngăn chặn khả năng tạo viêm sưng của hệ thống miễn dịch. 

Khi cơ thể bị tổn thương hay bị xâm nhập bởi những tác nhân gây hại từ bên ngoài (ví dụ như vi khuẩn, virus, …), hệ thống miễn dịch sẽ kích thích tạo ra những ổ viêm để sửa chữa các tổn hại của cơ thể hay xử lý các tác nhân gây hại. 

Tuy nhiên, có những trường hợp hệ miễn dịch phản ứng quá mức và tạo ra quá nhiều ổ viêm có thể gây hại ngược lại cho cơ thể. Lúc này, đặc tính ngăn chặn khả năng tạo viêm sưng của cortisol sẽ rất có ích để kìm hãm tình trạng viêm của cơ thể. 

Các loại thuốc tiêm hoặc uống có chứa corticosteroid thường được dùng để điều trị tình trạng tự miễn mạn tính như bệnh lupus hoặc viêm ruột, sẽ có tác động đến toàn bộ cơ thể. Trong đó, steroid trong các loại thuốc hít hoặc chỉ có tác động tại những cơ quan bị ảnh hưởng như phổi hay da. 

Tác hại của steroid đối với cơ thể

Giống 2 mặt của đồng xu, bên cạnh những tác dụng tích cực đối với sức khỏe tổng thể, steroid cũng có những mặt gây hại cho cơ thể nếu như bị phụ thuộc hay sử dụng quá liều. 

Đặc biệt, đối với những người sử dụng steroid trong tập luyện, để kích thích cơ bắp phát triển như mong muốn, họ thường phải sử dụng steroid ở liều lượng cao hơn khá nhiều so với những người sử dụng steroid để chữa bệnh. Điều này có thể phá hủy các cơ quan nội tạng của cơ thể như gan thận và thận cũng như gây nên các vấn đề tim mạch như cao huyết áp. 

Sử dụng steroid liều cao trong thời gian dài có thể gây nữ tính hóa ở nam giới do cơ thể chuyển đổi dư lượng steroid như testosterone thành estrogen. Điều này dẫn đến tình trạng phát triển ngực giống nữ giới (nhũ hóa tuyến vú) và teo tinh hoàn ở nam giới, tình trạng này có thể ảnh hưởng đến một số chức năng sinh sản ở nam giới như không sản xuất đủ tinh trùng hay chất lượng tinh trùng kém.  

Thậm chí, những tình trạng kể trên không hiếm, có khoảng 1/3 nam giới sử dụng steroid bị ảnh hưởng ở các mức độ khác nhau, điều này dựa trên liều lượng, loại steroid và thời gian sử dụng. 

Tệ hơn, những nam giới thường xuyên sử dụng steroid còn được ghi nhận có nguy cơ mắc ung thư gan cao hơn so với nữ giới và cao hơn so với những nam giới không sử dụng steroid khác. 

Tương tự, nữ giới sử dụng steroid với mục đích tăng cơ cũng gặp phải tình trạng không mong muốn nam tính hóa khiến lông mọc rậm rạp, tăng kích thước âm vật và giọng trầm vĩnh viễn. 

Thậm chí, việc sử dụng steroid liều cao trong thời gian dài còn có thể khiến cho nữ giới mắc phải tình trạng rối loạn kinh nguyệt và gây ra các căn bệnh có thể ảnh hưởng đến chức năng sinh sản như như buồng trứng đa nang. 

Những tình trạng kể trên có thể không thường xuyên xuất hiện. Tuy nhiên, một điều chắc chắn rằng sử dụng steroid ở thanh thiếu niên là đặc biệt nguy hiểm. Sử dụng steroid trong giai đoạn tuổi dậy thì có thế khiến xương ngừng phát triển trước khi hệ xương khớp hoàn thiện, tạo ra khiếm khuyết tăng trưởng sau này. 

Bên cạnh đó, thanh thiếu niên cũng có tỷ lệ cao nhất bị ảnh hưởng bởi các hiệu ứng tâm thần không tốt khi sử dụng steroid. Thường gặp nhất là tăng tính bốc đồng và hung hãn, hay còn gọi là cơn thịnh nộ steroid. Có tới 60% người dùng steroid trong độ tuổi thanh thiếu niên gặp phải những triệu chứng này.

Thậm chí, việc sử dụng steroid quá sớm còn khiến thanh thiếu niên có thể mắc phải những tình trạng tâm thần nguy hiểm hơn như hưng cảm, thậm chí là rối loạn tâm thần. 

Giống như việc sử dụng steroid trong tập luyện, việc sử dụng các loại thuốc chứa steroid quá liều cũng có thể gây ra những tác hại đối với cơ thể. Quá nhiều cortisol trong máu có thể khiến cho khả năng tái tạo tủy xương và các hạch bạch huyết của hệ miễn dịch bị suy giảm hay khiến cho người sử dụng gặp tình trạng mất ngủ và tâm trạng đi xuống nếu kéo dài quá lâu. 

Phục hồi sau quá trình sử dụng steroid 

Có thể thấy, bên cạnh rất nhiều tác dụng có lợi cho sức khỏe cũng như hoạt động y tế, steroid có những tác dụng phụ cực kỳ nguy hiểm. 

Lúc này, câu hỏi quan trọng được đặt ra là: Liệu một người thường xuyên sử dụng steroid sau khi ngừng sử dụng chất tăng cường hiệu suất này có thể trở lại bình thường như trước kia hay không? 

Một nghiên cứu vào năm 2006, được đăng tải trên Tạp chí Sinh hóa Steroid và sinh học phân tử là một trong số những tài liệu hiếm hoi đề cập đến vấn đề này (1). Nghiên cứu được thực hiện trên 32 đối tượng nam giới có kinh nghiệm tập luyện thể hình và powerlifting có sử dụng steroid. 

Trong 32 người tham gia, có 15 người (nhóm A) đã ngừng sử dụng các loại steroid đồng hóa từ 12 đến 43 tháng. 17 người còn lại (nhóm B) vẫn đang sử dụng steroid trong thời gian nghiên cứu và đã duy trì việc sử dụng steroid đồng hóa trong suốt 8 năm. 

Kết quả từ nghiên cứu cho thấy những người sử dụng steroid thuộc nhóm B có nồng độ cholesterol HDL thấp hơn so với bình thường, thậm chí 15/17 thành viên của nhóm này còn có nồng độ HDL thấp đáng báo động (<9mmol/L), điều này có thể làm tăng nguy cơ hình thành các mảng xơ vữa trong mạch máu. 

Ngược lại, kết quả cho thấy nồng HDL ở những người trong nhóm A nằm ở khoảng bình thường ít nhất 1 năm sau khi ngừng sử dụng steroid ngoại trừ 1 thành viên (điều có thể do di truyền). 

Thêm vào đó, nghiên cứu còn ghi nhận sự gia tăng đáng kể của số lượng tế bào máu, tăng hemoglobin (5%) và hematocrit (9%), ở nhóm B. Điều này cho thấy sự gia tăng nồng độ oxy trong máu – một yếu tố góp phần cải thiện hiệu suất tập luyện và thành tích thi đấu. 

Ngược lại, tác dụng của hiện tượng này là làm máu trở nên đặc hơn (số lượng hồng cầu tăng cao) có thể gia tăng nguy cơ mắc các bệnh về tim mạch. Những triệu chứng này có vẻ sẽ hồi phục sau khi ngừng sử dụng steroid với số lượng tế bào máu thấp hơn ở nhóm A. 

Khi kiểm tra thông số men gan, cả 2 nhóm đều cho thấy nồng độ cao hơn so với mức bình thường. Điều này cho thấy tình trạng căng thẳng ở gan ở một mức độ nào đó và có thể là một dẫn chứng cho thấy chức năng gan bị suy giảm. 

Mặc dù nồng độ testosterone trong máu nhóm B tương đối cao, do hiệu ứng của việc sử dụng testosterone tổng hợp, nồng độ gonadotropin lại ở ngưỡng thấp, chỉ khoảng 91-94%. Đây là một loại hormone có vai trò quan trọng trong việc kích thích sự phát triển và hoạt động của các tế bào mục tiêu trong buồng trứng và tinh hoàn để tiết ra các hormone giới tính trong cơ thể.

Đọc thêm:

Trao đổi chất – Lãi kép của cộng đồng Fitness 

Điều này chứng tỏ trong quá trình sử dụng steroid, người sử dụng sẽ bị thiếu hụt testosterone nội sinh. Đặc biệt, kết quả kiểm tra ở những người đã ngừng sử dụng steroid ở nhóm A cũng cho thấy nồng testosterone rất thấp, chỉ khoảng 20%. Điều này gợi ý rằng nồng độ testosterone nội sinh có thể sẽ không thể quay trở về mức bình thường sau nhiều năm sử dụng steroid. 

Steroid không xấu! Nhưng hãy cẩn trọng

Qua ứng dụng thực tế, steroid tổng hợp có rất nhiều lợi ích đối với cơ thể như thúc đẩy quá trình phát triển cơ bắp, phục hồi tổn thương cơ hay kháng viêm. Tuy nhiên, người dùng cũng cần lưu ý đến liều lượng và mục đích sử dụng để tránh mắc phải những tác dụng phụ không mong muốn. 

Điều quan trọng nhất là trong mọi trường hợp, hãy tham khảo lời khuyên của bác sĩ hoặc chuyên gia và đảm bảo bản thân không mắc bệnh nền trước khi sử dụng steroid tổng hợp.